 |
Lengi tekur
sjórinn við
Sjórinn iðar af lífi |
| |
Samhengi og breytileiki umhverfisþátta
(ís, berg, sand- og leðjulög, hiti, selta, straumar,
næring, ljós) ákvarða líffræði
kerfisins. |
| |
Strendurnar. Árósar
og óshólmar með söltum flæðilöndum
og leðjuflákum, sand- og klettastrendur, víkur,
vogar, firðir og sæhamrar eru línuverðir lands
og sjávar - með sinn fótinn í hvoru ríki.
Brattar strendur og flatir óshólmar eru ákjósanlegir
staðir til að afla fæðu og ala upp afkvæmi.
Og fuglarnir bera órækt vitni um auðlegð sjávarins.
Þeir flykkjast norður til stuttrar sumardvalar, mörg
þúsund kílómetra leið frá
tempruðu beltunum og hitabeltislöndunum, jafnvel allt til
suðurskautsins eins og krían gerir - árleg 32
þúsund kílómetra reisa fram og til baka. |
| |
Í leirmýrum og á
sandströndum er kraðak vaðfugla sem kroppa og krafsa
eftir litlum krabbadýrum, lindýrum, ormum og smáfiskum.
Vaðfuglar (lóuþrælar, rauðbrystingar,
stelkar og sendlingar) verpa nánast eingöngu á
heimskautasvæðunum. Sumir kunna líka vel að
notfæra sér votlendi túndrunnar og stofnar nokkurra
tegunda telja allt að 3,5 milljónir fugla. Kríur verpa saman í stórum hópum
og kafa eftir smáfiski við ströndina. Í háum
hömrum eða holum í grastóum verpir mergð
fugla, stundum nokkur hundruð þúsund í einu
innan sama varplendis. Þar eru teistur og langvíur,
álkur, svölur, skarfar og lundar. Þessir fuglar
veiða loðnu, sandsíli, þorsk og aðrar fisktegundir
og verða gjarna fyrir árásum kjóa og máfa.
Fugladritið er úrvals áburður fyrir fagurgrænar
grastorfurnar í klettunum sem á sumrum bergmála
af óstöðvandi gargi ábúendanna, en
á vetrum ríkir þögnin ein. |
| |
Landgrunn, sjór og úthaf.
Grunnsævið við ströndina er heimkynni fjölskrúðugs
lífríkis krabbadýra, lindýra, svampa,
orma, sæfífla og krossfiska auk ýmissa tegunda
smáfiska. Þessi dýr lifa á þörungum
og svifi eða rotnandi úrgangsefnum og eru fæða
stærri fiska, fugla og spendýra, eins og t.d. rostunga
og sela. Á grunnsævi eru líka hrygningarstöðvar
loðnu, þorsks og fleiri fisktegunda í mars og apríl.
Í hverri loðnutorfu geta verið mörg hundruð
tonn af fiski sem eftir hrygningu syndir út á haf
allt að ísröndinni til að nærast á
svifi og verður um leið bráð sjófugla
og stærri fiska og dýra eins og þorsks, sela
og hvala. |
Hafķsumfangiš eins og žaš getur oršiš mest og minnst.
(Arctic Pollution Issues: A State
of the Arctic Environment Report, AMAP). |
Ís gegnir mikilvægu hlutverki
í vistkerfi hafsins. Á vetrum teygist ísinn
langt til suðurs og nær mestri útbreiðslu í
mars. Á sumrin dregst hann saman, en Íshafið er
ávallt þakið breiðu af samþjöppuðum
ís, sem er þrír metrar á þykkt
eða meir og myndar hrauka bæði yfir og undir yfirborði. En jafnvel í þjöppuðum
ísnum eru vakir (polynyas), meira að segja að vetrarlagi,
en þær stafa af hreyfingu íss og öldugangi
og uppstreymi hlýrri sjávar. Á sumrin eru opnar
vakir u.þ.b. 10% af ísbreiðunni.Næringarefni
sem berast með ám og fljótum, vegna uppstreymis
sjávar eða falla til úr andrúmsloftinu
eru efnafræðilegur grunnur þörungagróðurs.
Þörungar vaxa á yfirborðinu, í og undir
ísnum og í opnum sjó. Þeir hafa aðlagast
lágum hita, en þrífast líka vel þar
sem hiti er hærri vegna áhrifa "Færibands
jarðkringlunnar". Einnig geta þeir vaxið í
daufri skímunni af þeirri dagsbirtu sem nær gegnum
ísinn. Þessir þörungar eru grunnframleiðendur
- lykillinn að framleiðslu fæðukeðjunnar í
inn- og úthöfum heimskautalandanna. |
| |
Ísbrúnin, einkum
á grunnsævi, einkennist af mikilli framleiðslu.
Þar hefur þróast flókið fæðukerfi
sem nær allt frá dýrum sem nærast á
þörungum gegnum millistig hinna ýmsu rándýra
allt til ísbjarnarins og heimskautarefsins sem flakka langt
út á ísinn í fæðuleit. Í
opnum sjó eru flotþörungar, eða plöntusvif,
uppspretta fæðu fyrir stór og smá krabbadýr
(áta) sem eru svo aftur étin af síld, loðnu
og hinum ýmsu tegundum skíðishvala - sem nærast
með því að sía þau úr sjónum. |
|
Fyrri
kafli 