The Arctic - The Arctic Is an Ecosystem: Mannlegar víddir heimskautasvæðanna

Skoða stærra kort

PDF-útgáfa
af þessari grein

Heimskautasvæðin eru vistkerfi
eftir Bill Heal

KAFLAR:

	Breytilegt vistkerfi heimskautsins
	Ef fylgst er með loftslaginu í áratugi eða aldir, koma fram tímabundin kulda- eða hitaskeið. Skammvinn kuldaköst geta stafað af eldfjallaösku sem dreifist um heiðhvolfið og dregur úr geislun í nokkur ár. Varanlegri áhrif stafa af breyttum styrkleikahlutföllum tveggja stórra hringrása; annars vegar Norður Atlantshafssveiflunni er kalt loft úr norðri mætir hlýju suðrænu lofti og hins vegar hitaseltuhringrás sjávar (færibandið svokallaða) sem flytur hlýjan og saltan sjó til norðurs í kælingu Íshafsins þar sem han sekkur og streymir síðan suður á bóginn á ný. Sveiflur í þessum kerfum andrúmslofts og hafstrauma valda loftslagsbreytingum, eins og gerðist á Litlu ísöld á 16. og 17. öld. Þannig geta orðið langtímabreytingar á loftslagi heimskautasvæðanna til viðbótar stórbrotnum árstíðasveiflum.
	Snjóa- og ísalög vaxa og dragast saman, jöklar skríða fram og móta U-laga dali í mjúkt berg, skilja eftir sig jökulruðninga og breyta ásýnd landsins. Ár flæða yfir bakka sína, grafa sér nýja farvegi og flæmast yfir flæðilönd, eða flóðin réna, flæðilönd þorna upp og tjörnum fækkar. Yfirborð landsins er í tekur sífelldum breytingum vegna frosts og þíðu (frostlyfting), sífrerinn og ísdrönglarnir mjakast upp eða niður, eftir því sem loftslagið breytist, og skilja eftir sig mismunandi mynstur í flötu eða hallandi landslagi.
	Er jöklar og snjóalög hörfa, nær gróður að breiðast út, lífræn efni hlaðast upp og mynda jarðveg og mór verður til í votri jörð. Jafnt á landi sem í hafi víkka landamæri dýra og plöntulífs, eða þau dragast saman, við norður og suðurjaðra landfræðilegrar útbreiðslu þeirra. Á eyjum eða fjallatindum kann svo að fara að tegundir sem eru komnar á ystu mörk lífrýmis síns deyi út á svæðinu. Þær eiga sér enga undankomuleið. Í árþúsundir hefur yfirborð jarðarinnar brugðist við loftslagsbreytingum, risið eða hnigið í takt við breytingar ísmassans, svo að til hafa orðið hækkandi (eða lækkandi) sandstrendur og árósar sem hafa breytt farvegi vatnsfalla. Þessar breytingar verða sýnilegar á þúsundum ára, en á okkar tímum er einnig unnt að mæla ris um 2-3 mm á áratug á sumum svæðum - en hér er um að ræða eina af mörgum hægum en sívirkum breytingum innan vistkerfis heimskautalandanna.
Grænlenskur jökulfjörður. (Jónas G. Allansson 2000.)	Loftslagsbreytingar hafa mótað heimskautasvæðin og lífsskilyrði þeirra um þúsundir ára. Áhrifin eru ekki bara breytileg frá einum tíma til annars; þau eru líka staðbundin. Dýr og jurtir sem best geta lagað sig að ríkjandi ástandi á hverjum tíma lifa af og dafna. En aðstæður geta verið mismunandi innan afmarkaðra svæða sem oft skiptir miklu máli, sér í lagi þar sem skilyrði eru hörð og síbreytileg. Hlýlegar, skjólríkar landspildur mót suðri geta verið eins og vinjar sem skapa viðkvæmum lífverum afkomuskilyrði.Rakar eða votlendar dældir í þurru landslagi eru athvörf þegar úrkoman bregst. Frostlyfting jarðvegsins hjálpar tegundum sem eru snjallir landnemar en standast illa samkeppni. Þannig hefur breytileiki landslagsins ásamt loftslagssveiflum í tímans rás valið úr dýr og jurtir sem kunna að vera "fyrirfram aðlagaðar" til að standast álag vegna loftslagsbreytinga í framtíðinni.