|
Lengi tekur
sjórinn við |
|
Í fyrstu vorleysingum flæðir
kalt leysingavatn í stríðum straumi af öllum
landsvæðum umhverfis Íshafið. Vatnsmagn í
ám og fljótum er um 4000 rúmkílómetrar
á ári. Hér er aðeins um að ræða
um 2% af öllu innstreymi úr Atlantshafinu í Íshafið
og, í mun minna mæli, úr Beringshafi, en í
samanburði við önnur höf er þó um
hátt hlutfall að ræða. Leysingavatnið flytur
með sér næringarefni og setlög sem jöklar
hafa mulið úr berginu. Er flóðið rénar,
sekkur þyngri framburðurinn til botns, sér í
lagi þar sem flatlent er, en feikna magn af fíngerðum
sandi og leðju berst út í árósa
og höf. |
|
Árlega ber Yenisey fljótið
u.þ.b. 6 milljón tonn af jarðvegsefnum inn á
grunnsævi Karahafsins í 600 rúmkílómetrum
vatns. Hins vegar flytur Mackenzie fljótið sjö sinnum
meiri framburð í Beaufort hafið, þótt
það sé, hvað vatnsmagn varðar, aðeins
hálfdrættingur á við Yenisey. Ástæðan
fyrir þessum mismun er sú að Yenise rennur um flatlenda,
frosna túndru, en vatnasvæði Mackenzie fljóts
er minna um sig og brattara; þar er sífrerinn ekki
eins ríkjandi og jarðvegur og bergmyndanir berskjaldaðri
fyrir veðrun og ágangi vatns. |
|
Árósar og óshólmar
safna í sig megninu af framburði fljótanna, en
sumt sekkur til botns á landgrunninu, sem undan strönd
Síberíu nær 900 km til hafs. Aðeins 10-20% af framburði OB og Yenisey
fljótanna berst lengra en í óshólmana
og landgrunn Kara hafsins. Óshólmar Mackenzie fljóts
bæta við sig nokkrum sentimetrum af setlögum ár
hvert. Sumt af framburðinum rennur yfir hafísinn að
vori, síðar litar hann geira út í sjóinn
og myndar smákekki sem sökkva til botns. Lögun
sjávarbotnsins, fjarlægð frá ströndinni
og ísalög ráða mestu um gerð og mótun
botnlaga á landgrunninu.
Árvatnið og bráðnandi hafís kælir
sjóinn yfir landgrunninu, en geislar sumarsólarinnar
geta komið hitanum á grunnsævi upp í 4-5
gráður á Celsíus. |
Umfang hafķss ķ september og mars og helstu yfirboršs- straumar
sem stżra hreyfingu hafķssins.
Nśmerušu lķnurnar sżna įętlašan įrafjölda sem žaš tekur
ķsinn į žessum staš aš hreyfast frį Ķshafinu, sušur ķ
Noršur-Gręnlandshaf (Fram Strait). |
Yfirborðssjórinn og hafísinn renna um Beaufort
hringrásina og berast yfirleitt í vestur frá
Austur-Íshafi yfir til Fram sunds og þaðan inn
í Norður Atlantshaf. Hafísinn er aðeins
5-6 ár á leiðinni frá Chukchi hafi undan
Alaska að Fram sundi, enda þótt heildarmyndin
gefi ekki til kynna hve ólíkt ísinn hreyfist
á mismunandi svæðum.
Er svalur, lágsaltur yfirborðssjórinn (nálægt
0 gráðum á Celsíus)flæðir gegnum
Fram sundið mætir hann og blandast hlýjum (3,5
-6,0 stig á Celsíus) Atlantshafssjó, er flytur
með sér hitann úr suðurhöfum, en þaðan
fær einmitt Golfstraumurinn orku sína. Það
er svo fyrir tilverknað Golfstraumsins að loftslag á
Svalbarða, Íslandi og í Vestur Evrópu
er hlýrra en á samsvarandi breiddargráðum
í Norður Ameríku og Rússlandi. Þegar
hlýr, saltur Atlantssjórinn nær inn á
heimskautasvæðin, kólnar hann og þéttist
og sígur niður á meira dýpi. Þetta
gerist hægt og bítandi, en á hverjum vetri
sökkva nokkrar milljónir rúmmetra af sjó,
blandast sjávarlögum sem dýpra liggja og streyma
í suður við botn Atlantshafsins. Þetta er
"færiband úthafanna" - hitahringrás
sjávar - sem miðlar varma um jarðkringluna.
|
|