 |
Snjór, ís og
vatn |
| |
Hinar þrjár mismunandi
ásýndir H2O eru reginöfl
landslagsgerðar sem einnig ráða úrslitum lífríkið
og athafnir manna. Á mörg þúsund árum,
hefur snjórinn hlaðist upp og þjappast saman í
íshettum og jöklum heimskautalandanna. Snjókoma
hvers árs myndar nú "frosið skjalasafn"
sem vísindamenn "lesa" til að átta sig
á loftslagsbreytingum liðinna alda, sér í
lagi með rannsóknum á íshellunni miklu
sem þekur Grænland. Hún er þrír
kílómetrar á þykkt og nánast stærsti
ferskvatnsgeymir í norðrinu |
| |
Ísfargið skríður
niður fjöllin í formi jökla. Þrýstingur
að ofan ýtir þeim niður, allt að 30 metra
á ári, og á skriðinu skrapa þeir
og skafa berggrunninn og hrífa með sér leir og
grjót sem berst allt að jökulröndinni þar
sem það verður eftir í formi jökulurða,
ýmist beggja megin jökulsporðsins, eða við
enda hans. Stundum flýtur jökulframburðurinn líka
burt að stórum hluta með leysingavatni sem myndar
ár og læki, djúp og straumhörð vatnsföll
í bröttum hlíðum, sem síðan dreifa
úr sér og flæmast yfir flatlendi og flæðisanda.
Eitt af því sem einkennir landslag og staðhætti
í heimskautalöndum er fjöldi tjarna og stöðuvatna
á stórum svæðum sem myndast við bráðnun
jökla og fannfergis. |
|
En það er sífrerinn
- enn eitt vatnsforðabúrið - sem kemur í veg
fyrir að vatn síist niður í dýpri jarð-
og berglög.
Svo jafnvel þótt lítið snjói, undir
30 mm á meginlöndum, er vatn yfirleitt ríkjandi
þáttur í landslaginu. Undantekning frá
þessu er þar sem framræsla er í grýttum
jarðvegi, ofþurrkur hindrar að gróður fái
þrifist og þar sem póleyðimerkur eru ríkjandi.
Ein ástæða þess að svo lítið
snjóar er að kalt loft flytur miklu minni raka en hlýtt
loft. Við ströndina berst hlýtt loft af hafi, kólnar
vegna snertingar við landið, sér í lagi er
fjöll verða á vegi þess og losar sig við
rakann sem regn eða snjó. Strandhéruð eru
því gjarna hlýrri, en þar er úrkoman
mun meiri, allt að 3000 mm. |
| |
Vegna tengsla milli hitastigs og rakainnihalds
lofts, er líklegt að hlýnandi loftslag leiði
til meiri úrkomu, sér í lagi við strendur. |
|
Fyrri
kafli 